Kết quả điều tra cộng đồng doanh nghiệp do Vietnam Report thực hiện đối với các doanh nghiệp VNR500 vào cuối tháng 11/2021 cho thấy, có 56% doanh nghiệp lạc quan về tình hình sản xuất kinh doanh trong quý IV/2021 với gần 40% doanh nghiệp đánh giá tình hình kinh doanh sẽ dần đi vào ổn định và diễn biến thị trường sẽ tốt hơn. Các chuyên gia Vietnam Report cũng cho biết một số khảo sát điển hình đối với từng nhóm ngành chính trong nền kinh tế vừa qua cho thấy có một tỷ lệ nhất định doanh nghiệp lạc quan về cơ hội trong thời kỳ bình thường tiếp theo khi bước sang năm 2022.

Cụ thể, khoảng 10% doanh nghiệp ngành Bán lẻ nhận định thị trường sẽ nhanh chóng hồi phục và kết quả kinh doanh sẽ khởi sắc; hơn 20% doanh nghiệp ngành Thực phẩm đồ uống cho rằng đã chuẩn bị cho sự hồi phục trở lại của thị trường; 58% doanh nghiệp ngành Ngân hàng tài chính vẫn đảm bảo hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh và tin tưởng vào khả năng phục hồi của kinh tế từ cuối năm 2021 và trở lại quỹ đạo tăng trưởng trong năm 2022.

Mặc dù vậy, hầu hết các doanh nghiệp đều nhận định nền kinh tế Việt Nam nói chung và cộng đồng doanh nghiệp đã và sẽ tiếp tục đón nhận cả cơ hội và thách thức trong những tháng cuối năm 2021 cũng như đầu năm 2022 trong bối cảnh bình thường mới.

Doanh nghiệp chuẩn bị đón nhận 5 cơ hội

Một là, Tỷ lệ tiêm vắc xin trong cộng đồng tăng lên nhanh chóng khi mà tính đến đầu tháng 11/2021 đã có trên 83% người từ 18 trở lên đã được tiêm ngừa ít nhất 1 liều vắc xin phòng COVID-19 tại Việt Nam. Các khu vực là trung tâm sản xuất vùng đều có tỷ lệ che phủ vắc xin ở mức cao, trên 95% dân số trưởng thành. Như vậy, tốc độ tiêm chủng và độ che phủ vắc xin tăng lên nhanh chóng cho thấy các cơ hội lớn cho việc tái khởi động lại hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp trong quý quan trọng nhất của năm.

Hai là, Tình hình thị trường quốc tế có nhiều chuyển biến tích cực do ngày càng nhiều quốc gia chuyển sang giai đoạn “bình thường mới” và hướng đến “sống chung với dịch”. Trong bối cảnh một số quốc gia lân cận theo đuổi chiến lược “Zero COVID”, nền kinh tế Việt Nam đang dần chuyển hướng sang tiếp cận chiến lược “Sống chung với dịch”. Do đặc thù của nền kinh tế, nếu tiếp tục chiến lược “Zero COVID”, chậm mở cửa, cơ hội đầu tư sẽ không quay lại Việt Nam và có nguy cơ tụt hậu trong quá trình phục hồi kinh tế.

Thêm vào đó, các thị trường xuất khẩu chủ lực của Việt Nam (như Bắc Mỹ, EU và Đông Á) cũng đang có sự hồi phục tốt về nhu cầu tiêu dùng. Đây là cơ hội để các doanh nghiệp Việt Nam có thể vượt qua được giai đoạn khó khăn này khi mà thị trường quốc tế đang vào giai đoạn cuối năm với sức tiêu thụ tăng mạnh phục vụ các kỳ nghỉ dài vào cuối năm 2021.

Ba là, Các chính sách hỗ trợ mạnh mẽ đã được thực hiện và chuẩn bị được thực hiện. Cụ thể là các chính sách giãn, giảm thuế cho doanh nghiệp và các gói hỗ trợ cho dân cư tại các thành phố lớn. Các doanh nghiệp được gia hạn, miễn giảm tiền thuế thu nhập doanh nghiệp, tiền thuê đất đã cho thấy sự chung tay giúp sức của cả cộng đồng trong việc thúc đẩy các doanh nghiệp phục hồi sản xuất kinh doanh. Nhìn chung, các chính sách này đã giúp giảm áp lực thanh toán của các doanh nghiệp trong điều kiện lực cầu của thị trường đang còn khá yếu như hiện nay.

Đây cũng là kỳ vọng lớn nhất của 82,9% doanh nghiệp trả lời khảo sát mong muốn Chính phủ tiếp tục thực hiện để hỗ trợ doanh nghiệp trong thời gian tới. Đó là nguồn tài chính giúp doanh nghiệp có thể quay vòng vốn, cũng như thanh toán một phần công nợ, giúp doanh nghiệp có thêm nguồn lực tái cơ cấu hoạt động sản xuất kinh doanh để đạt hiệu quả tốt hơn. Các địa phương có những chính sách hỗ trợ người dân về nguồn chi phí sinh hoạt cũng giúp hồi phục phần nào lực cầu của thị trường.

Doanh nghiệp VNR500: Nhận diện 5 cơ hội và 4 thách thức của nền kinh tế năm 2022
Nguồn: Khảo sát doanh nghiệp VNR500 của Vietnam Report – Tháng 11/2021

Trong khảo sát doanh nghiệp VNR500 của Vietnam Report, bên cạnh việc ủng hộ Chính phủ ưu tiên đẩy mạnh tốc độ và mở rộng quy mô tiêm chủng vắc-xin COVID-19 (77,6%); chuẩn bị sẵn các kịch bản ứng phó nếu dịch tái bùng phát (75,0%); các doanh nghiệp còn mong muốn Chính phủ thực hiện các gói hỗ trợ lãi suất để giảm chi phí vay nợ (73,7%); kiểm soát lạm phát và ổn định vĩ mô (67,1%); tiếp tục đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính (64,5%). Đây là những vấn đề chính sách cốt yếu đề xuất với Chính phủ để hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp trong thời kỳ bình thường tiếp theo.

Bốn là: Các gói kích thích đầu tư công cũng như giảm lãi suất đang được triển khai hoặc dự kiến được triển khai trong thời gian tới đã hỗ trợ tích cực cho việc giúp hồi phục lại lực cầu của nền kinh tế. Nhiều dự án hạ tầng kinh tế xã hội được triển khai và tăng tốc đã giúp kích hoạt các hoạt động kinh tế xã hội tại nhiều địa phương. Với vai trò quan trọng của việc tăng mạnh chi tiêu công như “vốn mồi”, các hoạt động kinh tế xã hội được kỳ vọng sẽ hồi phục nhanh hơn trong thời gian tới. Các gói kích thích kinh tế lớn đang được bàn thảo cũng sẽ mở ra những cơ hội lớn cho cộng đồng doanh nghiệp trong năm 2022.

Năm là: Việc mở cửa hoàn toàn nền kinh tế đang được đưa ra thảo luận và có thể triển khai trong thời gian tới sẽ là “cú hích” lớn cho việc phục hồi các ngành dịch vụ như du lịch, hàng không cũng như hoạt động dịch vụ tại nhiều địa phương. Việc mở cửa đối với khách du lịch sẽ là cú hích giúp thị trường trong nước có thêm nguồn lực để chính thức bước vào giai đoạn tái thiết, phục hồi và phát triển.

… và 4 thách thức

Trong vài tháng trở lại đây, đại dịch COVID-19 vẫn diễn biến rất phức tạp và khó lường. Các biến thể mới của virus vẫn đang đe dọa nghiêm trọng thành quả chống dịch của nhân loại trong gần 2 năm qua. Tình trạng thiếu hụt vắc xin ngừa COVID-19 cũng như thời gian hiệu lực của vắc xin trong sử dụng cũng đang là thách thức cho nhiều quốc gia trong việc hướng đến một giai đoạn “bình thường mới”.

Đối với thách thức thứ 2, bên cạnh năng lực sản xuất bị suy giảm thì nhiều doanh nghiệp phải đối mặt với tình trạng đơn hàng bị huỷ do nhu cầu của khách hàng giảm mạnh. Việc tăng giá các mặt hàng như xăng, dầu, gas, than… sẽ đẩy giá thành lên cao, chi phí sản xuất cũng tăng lên, khiến giá hàng tiêu dùng trong nước tăng cao, ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam khi xuất khẩu hàng hóa ra thị trường quốc tế.

Theo nhận định của các doanh nghiệp VNR500, 3 tác động và thách thức đáng kể nhất ảnh hưởng tới tăng trưởng của doanh nghiệp trong năm 2021 đó là khó khăn do thị trường trong và ngoài nước bị ảnh hưởng nghiêm trọng (82,9%), khó khăn trong việc tìm kiếm khách hàng mới (56,6%), khó khăn trong việc tìm kiếm nguồn nguyên liệu đầu vào (48,7%).

Doanh nghiệp VNR500: Nhận diện 5 cơ hội và 4 thách thức của nền kinh tế năm 2022
Nguồn: Khảo sát doanh nghiệp VNR500, thực hiện bởi Vietnam Report – Tháng 11/2021

Chỉ xét riêng các tác động tiêu cực trong đợt bùng phát dịch lần thứ tư vừa qua, theo kết quả khảo sát được Vietnam Report tiến hành trong tháng 11 cho thấy 92,0% doanh nghiệp bị gián đoạn quy trình làm việc do nhân sự tuân thủ giãn cách xã hội; 89,2% doanh nghiệp có chi phí sản xuất tăng vọt do phương án 3 tại chỗ, cước vận chuyển, bị phạt vì vi phạm hợp đồng,…; 81,9% doanh nghiệp bị giảm sản lượng do gián đoạn sản xuất; 77,8% doanh nghiệp gặp ách tắc trong hoạt động mua nguyên vật liệu đầu vào. Đây sẽ tiếp tục là những vấn đề lớn thách thức các doanh nghiệp trong việc tìm kiếm một chiến lược phục hồi tổng thể để trở lại quỹ đạo tăng trưởng trong năm 2022.

Thứ ba, tình trạng lạm phát gia tăng trên toàn thế giới trong bối cảnh giá cả năng lượng, nhiên liệu, vận tải trên toàn cầu được dự báo tiếp tục tăng. Hoạt động xuất nhập khẩu nguyên vật liệu vẫn bị tác động tiêu cực do tình trạng ách tắc trong vận tải quốc tế và phí vận tải tăng cao. Mặc dù quá trình mở cửa kinh tế đang được thúc đẩy nhưng bối cảnh hiện nay đang làm dấy lên lo ngại về sự kết hợp giữa tăng trưởng giảm sút nhưng mặt bằng lạm phát lại tăng cao. Đây là vấn đề có nguy cơ ảnh hưởng tới nỗ lực kích thích nền kinh tế của các ngân hàng trung ương để thoát khỏi khủng hoảng trong thời gian tới.

Thứ tư, tình trạng thiếu hụt lao động tiếp tục lan rộng đang ảnh hưởng tiêu cực cho việc các doanh nghiệp tái sản xuất, kinh doanh trở lại. Sau thời gian dài bị gián đoạn sản xuất kinh doanh thì thiếu hụt lao động và chi phí lao động tăng cao tiếp tục là các ảnh hưởng nghiêm trọng của đại dịch COVID-19. Các chi phí y tế phát sinh từ việc phòng chống dịch bệnh cho đội ngũ công nhân cũng đe dọa hoạt động của doanh nghiệp vì chi phí tăng làm giá thành sản xuất bị “đội lên” và giảm khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp.

Chuyển đổi số – chìa khóa thành công trong thời kỳ bình thường mới

Đại dịch COVID-19 bùng phát trên toàn thế giới đã làm thay đổi nhận thức kinh doanh trong nhiều lĩnh vực. Trong đó, các doanh nghiệp từ chỗ buộc phải chuyển đổi số sang dần chủ động thực hiện quá trình chuyển đổi như một xu hướng mới. Đại dịch COVID-19 là “cú hích mạnh” đối với cộng đồng doanh nghiệp, từ “miễn cưỡng” thực hiện xây dựng nền tảng công nghệ thông tin sang giai đoạn mới là “tích cực, chủ động” sử dụng nền tảng số như mũi nhọn để gia tăng khả năng cạnh tranh.

Doanh nghiệp VNR500: Nhận diện 5 cơ hội và 4 thách thức của nền kinh tế năm 2022
Nguồn: Khảo sát doanh nghiệp VNR500

Kết quả khảo sát các doanh nghiệp VNR 500 của Vietnam Report về chi phí cho quá trình chuyển đổi số tại doanh nghiệp chỉ ra rằng, có 94,7% doanh nghiệp đã và đang đầu tư cho lĩnh vực này và chỉ có 5,3% doanh nghiệp không thực hiện chuyển đổi số. Cụ thể, 44,0% doanh nghiệp chi dưới 1% của tổng doanh thu cho quá trình chuyển đổi số; 40,1% doanh nghiệp chi từ 1% đến dưới 5% tổng doanh thu; 9,3% doanh nghiệp sử dụng từ 5% đến 10% tổng doanh thu và 1,3% doanh nghiệp tập trung đầu tư trên 10% tổng doanh thu để thực hiện chuyển đổi số. Như vậy, có thể thấy mức độ chi cho chuyển đổi số tại doanh nghiệp có sự phân hóa nhất định, nhưng nhìn chung, các doanh nghiệp Việt Nam đã bắt đầu tham gia mạnh mẽ và sẵn sàng cho cuộc đua số hóa kể từ khi dịch COVID-19 xuất hiện và lan rộng.

Doanh nghiệp VNR500: Nhận diện 5 cơ hội và 4 thách thức của nền kinh tế năm 2022
Nguồn: Khảo sát doanh nghiệp VNR500, Vietnam Report

Mặc dù vậy, trên thực tế trong quá trình tiếp cận và ứng dụng chuyển đổi số, các doanh nghiệp vẫn gặp phải những khó khăn nhất định. Theo đánh giá của hầu hết các doanh nghiệp VNR500, vẫn có tới 72,5% doanh nghiệp không đủ nguồn lực chất lượng cao; 64,7% doanh nghiệp thiếu công cụ đảm bảo an ninh mạng và bảo mật dữ liệu; 61,5% doanh nghiệp nhận định đối tác kinh doanh của họ chưa sẵn sàng hợp tác về các giải pháp số; 53,8% doanh nghiệp thiếu chiến lược xây dựng hệ thống công nghệ số hóa và sự hỗ trợ/lãnh đạo từ quản lý cấp cao và 52,9% doanh nghiệp gặp khó khăn do thiếu cơ sở hạ tầng công nghệ cơ bản.

Quá trình chuyển đổi số đòi hỏi trình độ cao cả về nhân lực và công nghệ. Do vậy, để triển khai thành công chuyển đổi số cần có những chiến lược đẩy mạnh công nghệ số hiệu quả và tìm kiếm nguồn nhân lực chất lượng cao có khả năng vận hành hệ thống công nghệ mới.

Một số khuyến nghị chính sách cho cộng đồng doanh nghiệp trong thời gian tới

Các diễn biến tích cực trong phòng chống dịch bệnh và triển vọng về việc mở cửa nền kinh tế, nối lại giao thương với các quốc gia trên thế giới trong các tháng cuối năm 2021 – đầu năm 2022 đã mở ra những cơ hội lớn lao cho việc phát triển các ngành nghề trong tương lai nhưng cũng đồng thời xuất hiện những rủi ro, nguy cơ tiềm ẩn từ những hoạt động kinh tế do sự bất thường của dịch bệnh.

Do đó, các chuyên gia khuyến cáo trong thời gian tới các doanh nghiệp của Việt Nam cần tập trung nhiều hơn vào xây dụng chiến lược tổng thể để có thể tiến hành hoạt động sản xuất kinh doanh nhằm thích ứng tốt nhất với tình hình dịch bệnh. Thiết lập nhanh chóng các khuôn khổ hành động trong bối cảnh “bình thường mới” với việc hướng đến “chung sống hòa bình với dịch bệnh” và thực hiện đồng thời hai mục tiêu vừa sản xuất, kinh doanh tốt và vừa chống dịch tốt.

Các hoạt động tái cấu trúc và thậm chí là điều chỉnh chiến lược tổng thể là rất cần thiết. Đặc biệt cần tăng cường công tác quản trị rủi ro trong bối cảnh có thể xuất hiện thêm các biến thể mới của virus, dẫn đến sự bùng phát các làn sóng dịch mới trên thế giới. Doanh nghiệp cần chủ động đưa ra các kịch bản và phương án ứng phó nhằm giải quyết kịp thời những khó khăn có thể xảy đến, giảm thiểu tối đa những tổn thất và rủi ro mà doanh nghiệp có thể phải gánh chịu trong trường hợp dịch tái bùng phát với cấp độ nguy hiểm hơn.

Cũng theo khuyến nghị của các chuyên gia Vietnam Report, trong hoạt động kinh doanh thì các vấn đề thách thức luôn ẩn chứa các cơ hội. Một số doanh nghiệp có nguồn lực dồi dào do tích lũy từ trước có thể tận dụng trong giai đoạn này để đẩy mạnh hoạt động mua bán và sáp nhập (M&A) nhằm thâu tóm các lĩnh vực, các hoạt động có tiềm năng “bùng nổ” trong các năm tới, khi mà đại dịch COVID-19 được kỳ vọng sẽ chấm dứt hoàn toàn. Cùng với đó là tập trung đẩy mạnh đầu tư và phát triển các chiến lược chuyển đổi số hợp lý bởi đây sẽ là xu hướng chủ đạo của cộng đồng doanh nghiệp trong các năm tiếp theo./.