Hoàn thiện khung pháp lý để xây dựng thị trường kinh doanh khí cạnh tranh

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, ông Trần Duy Đông, Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước Bộ Công thương cho biết ngành công nghiệp khí và thị trường khí đã và đang khẳng định là một thành phần quan trọng của nền kinh tế, đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, đáp ứng yêu cầu thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội. Trong giai đoạn 2010-2020, năng lượng khí của Việt Nam có tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm đạt 11,7% xét trên tổng tiêu thụ năng lượng cuối cùng, chiếm tỷ trọng 2,3%. Tuy nhiên, xét về cơ cấu năng lượng sơ cấp của Việt Nam, tỷ trọng của năng lượng khí đối với tổng nguồn năng lượng sơ cấp đang có xu hướng giảm, từ 16,1% trong năm 2010 xuống 8,2% trong năm 2020.

Diễn đàn Phát triển thị trường khí Việt Nam

Triển khai Nghị quyết số 55-NQ/TW của Bộ Chính trị, ngày 28/12/2020 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 2233/QĐ-TTg phê duyệt Đề án Phát triển thị trường năng lượng cạnh tranh. Theo đó, mục tiêu tổng quát của Đề án là: “Xây dựng, hình thành và phát triển thị trường năng lượng (than, khí và điện lực) cạnh tranh lành mạnh, theo từng giai đoạn và có sự điều tiết của Nhà nước, đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia góp phần đáp ứng yêu cầu tăng trưởng kinh tế – xã hội và thực hiện các mục tiêu, chính sách của Đảng và Nhà nước, tăng cường hội nhập quốc tế”. Đặc biệt, đối với thị trường khí, mục tiêu được chỉ ra, cụ thể: “Từng bước xây dựng khung pháp lý làm cơ sở để triển khai mô hình kinh doanh cạnh tranh đối với hoạt động kinh doanh khí CNG, LPG và LNG”.

Để hoàn thành các mục tiêu trên, Bộ Công Thương và các Bộ/ngành có liên quan cần tập trung rà soát, nghiên cứu để tham mưu cho Chính phủ để sớm hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật để tạo lập môi trường kinh doanh khí cạnh tranh, minh bạch và hiệu quả ở tất cả các khâu từ thượng nguồn, trung nguồn và hạ nguồn khí.

Tại Diễn đàn, các vấn đề nổi cộm trong lĩnh vực kinh doanh khí được tập trung thảo luận. Các đại biểu đã nêu thực trạng cũng như phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến tính cạnh tranh, minh bạch của thị trường khí gồm: nguồn cung cấp khí, sự phát triển của cơ sở hạ tầng khí, cấu trúc kinh doanh thương mại, lượng thương nhân tham gia và mức độ gia nhập thị trường trong từng khâu kinh doanh khí,…

Bên cạnh đó, đại diện các cơ quan hữu quan cùng Hiệp hội Gas Việt Nam cũng đề cập vấn đề chuyển đổi các mô hình kinh doanh khí trước sự tác động của sự chuyển dịch năng lượng, khoa học công nghệ, yếu tố biến động địa chính trị,…; các giải pháp thúc đẩy công tác đầu tư các dự án đầu tư khai thác mỏ, cơ sở hạ tầng khí, nhập khẩu khí, điện khí, tái hóa khí LNG đảm bảo đáp ứng nhu cầu trong nước, những vướng mắc, khó khăn trong việc thực thi các quy định về kinh doanh khí hiện nay, cụ thể là Nghị định số 87/2018/NĐ-CP của Chính phủ về kinh doanh khí và các văn bản pháp lý khác có liên quan nhằm đưa ra những đề xuất, kiến nghị để trình Chính phủ ban hành Nghị định về kinh doanh khí, đáp ứng yêu cầu phát triển, đảm bảo thúc đẩy tính cạnh tranh và hiệu quả của thị trường khí trong thời gian tới.

Nhiều bất cập thị trường kinh doanh khí

Chỉ rõ các khó khăn bất cập hiện nay trên thị trường kinh doanh khí, ông Đỗ Trọng Hiếu, Phó trưởng phòng, Vụ Thị trường trong nước, Bộ Công Thương, vẫn tồn tại tình trạng một số doanh nghiệp kinh doanh LPG chiếm dụng trái phép chai LPG của các doanh nghiệp có uy tín, trong đó có nhiều chai LPG chiếm dụng bị cắt tay xách, mài vỏ, không được kiểm định và đưa ra thị trường có chiều hướng phức tạp và tinh vi hơn, tiềm ẩn nguy cơ gây mất an toàn, rò rỉ khí, cháy nổ, đe dọa trực tiếp tới tài sản, tính mạng người sử dụng. Theo thống kê của Hiệp hội Gas Việt Nam, hiện nay có đến 30% lượng chai LPG của các thương hiệu đang bị thu giữ, chiếm đoạt, thậm chí bị hủy hoại trái phép.

Các doanh nghiệp kinh doanh LPG chai, trạm chiết nạp LPG vào chai chưa có quy định cụ thể trong việc trao đổi, hoàn trả chai LPG hoặc hợp đồng thỏa thuận trao đổi chai LPG không được thực hiện nghiêm túc dẫn đến tình trạng chiếm dụng chai LPG dẫn đến khó kiểm soát hoạt động kinh doanh. Tình trạng các tổ chức, cá nhân kinh doanh LPG cạnh tranh không lành mạnh bằng cách chiếm giữ, trao đổi, mua bán các loại chai LPG không thuộc quyền sở hữu gây mất ổn định thị trường, ảnh hưởng đến quyền lợi người tiêu dùng và các tổ chức, cá nhân kinh doanh chân chính.

Bên cạnh đó, vẫn tồn tại một số loại hình thương nhân kinh doanh LPG đang hoạt động trên thị trường nhưng chưa được điều chỉnh trong Nghị định; một số quy định chưa thống nhất và rõ ràng về điều kiện kinh doanh, quyền và nghĩa vụ của các loại hình thương nhân như: thương nhân xuất khẩu, nhập khẩu khí; thương nhân sản xuất, chế biến khí và thương nhân kinh doanh mua bán khí.

Chưa kể, quy định về thuê chai LPG, nhãn hiệu hàng hóa chai LPG đã và đang gây cản trở cho các cơ quan quản lý nhà nước trong công tác phòng, chống các hành vi gian lận thương mại, chiếm dụng chai LPG, chiết nạp lậu LPG chai,… gây mất an toàn cho người tiêu dùng và tạo sự bất ổn trên thị trường khí.

Trong khi đó khung pháp lý vẫn chưa quy định rõ ràng đầy đủ các quy định để đảm bảo thị trường kinh doanh khí vận hành đúng quy định. Ông Hiếu dẫn chứng một số quy định về hệ thống phân phối như, Nghị định số 87/2018/NĐ-CP chưa quy định đầy đủ, rõ ràng và cụ thể về các loại hình thương nhân thuộc hệ thống phân phối kinh doanh khí, gây hiểu nhầm và lúng túng cho các cơ quan quản lý và doanh nghiệp trong quá trình áp dụng (về quyền và nghĩa vụ của các thành viên trong hệ thống phân phối; về nghĩa vụ thực hiện chế độ báo cáo hệ thống phân phối, thông báo giá và giá bán lẻ).

Hay quy định về lập sổ theo dõi chai LPG, việc quy định về lập sổ theo dõi chai LPG là một trong những điểm mới của Nghị định số 87/2018/NĐ-CP nhằm ngăn chặn tình trạng chiếm dụng chai LPG trên thị trường. Tuy nhiên, việc triển khai còn gây khó khăn trong doanh nghiệp do công tác tuyên truyền, thiếu lộ trình áp dụng, chưa có quy định ràng buộc các tổ chức, cá nhân có liên quan thực hiện,… Do vậy, hầu hết các doanh nghiệp thuộc đối tượng điều chỉnh đã không tuân thủ hoặc thực hiện đối phó.

Còn đối với các quy định về trạm cấp khí, trạm nén CNG, hiện còn thiếu các quy định về quản lý đối với trạm cấp khí; quy định về trạm nén CNG chưa gắn với bản chất thực tiễn hoạt động cung cấp CNG trên thị trường; Quy định về kê khai giá, kiểm soát giá: việc triển khai công tác kê khai giá, kiểm soát giá không được thực hiện nghiêm túc và khó kiểm tra, quản lý do quy định không đầy đủ và rõ về hệ thống phân phối kinh doanh LPG.

Hoàn thiện khung pháp lý để xây dựng thị trường kinh doanh lành mạnh

Để đảm bảo hoạt động kinh doanh khí cạnh tranh và minh bạch trong thời gian tới, đại diện Bộ Công thương cho rằng việc hoàn thiện khung pháp lý cần tạo điều kiện thuận lợi cho các thành phần kinh tế tham gia thị trường, thu hút các nguồn vốn, ứng dụng khoa học công nghệ, đặc biệt là công nghệ số vào hoạt động kinh doanh khí. Mặt khác, vừa đảm bảo an toàn trong hoạt động kinh doanh khí, vừa đáp ứng yêu cầu về hiệu quả, hiệu lực quản lý nhà nước, không tạo ra khoảng trống pháp lý trong quy định pháp luật; ngăn chặn, phòng chống những hành vi tiêu cực, gian lận, cạnh tranh không lành mạnh trong kinh doanh khí, đặc biệt là trong hoạt động kinh doanh LPG chai. Đồng thời khung pháp lý cần tạo nền tảng thiết lập thị trường khí cạnh tranh, minh bạch, hiệu quả, phù hợp với thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Tạo lập hệ thống phân phối khí gắn kết, hiệu quả, đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia trước những biến động thị trường của các mặt hàng năng lượng quốc tế và tình hình bất ổn chính trị trên thế giới, đảm bảo phát triển bền vững thị trường khí của Việt Nam trong thời gian tới.

Để khắc phục những bất cập nói trên, từng bước chấn chỉnh và xây dựng được thị trường kinh doanh khí hiệu quả, bền vững, đại diện Bộ Công thương khuyến nghị cần giải quyết được một số vấn đề như xây dựng đồng bộ các loại hình thương nhân kinh doanh khí, bảo đảm các thương nhân kinh doanh khí được điều chỉnh đầy đủ và rõ ràng, gắn với từng khâu trong chuỗi kinh doanh khí từ sản xuất, nhập khẩu, phân phối đến khách hàng, người tiêu dùng và các hoạt động dịch vụ kinh doanh khí, bảo đảm an toàn kỹ thuật và yêu cầu phòng cháy chữa cháy.

Theo đó cần rà soát, bổ sung, điều chỉnh một số quy định đối với loại hình thương nhân kinh doanh LPG chai là tổng đại lý/đại lý kinh doanh LPG chai bao gồm quy định về điều kiện, quyền và nghĩa vụ trong hoạt động kinh doanh LPG chai; rà soát các quy định về điều kiện về kinh doanh đối với một số loại hình thương nhân kinh doanh LNG/CNG phù hợp với thực tiễn hoạt động sản xuất, kinh doanh LNG/CNG.

Loại bỏ, bổ sung quy định về quyền và nghĩa vụ của các loại hình thương nhân kinh doanh khí. Quy định quyền và nghĩa vụ của các thương nhân kinh doanh khí phải đáp ứng yêu cầu: rõ ràng, khả thi, dễ thực hiện và phù hợp với nguồn lực của thương nhân kinh doanh khí. Đồng thời, đảm bảo yêu cầu quản lý nhà nước trong hoạt động kinh doanh khí. Để làm được điều này, cần rà soát, chỉnh sửa và bổ sung các quy định về quyền và nghĩa vụ của các thương nhân kinh doanh khí; Quy định rõ trách nhiệm của thương nhân nhằm đảm bảo mục tiêu cạnh tranh lành mạnh, ổn định và phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, cần xây dựng chính sách quản lý đồng bộ hoạt động kinh doanh LPG chai. Tăng cường quản lý, kiểm soát các hoạt động kinh doanh và dịch vụ kinh doanh LPG chai và chai LPG nhằm hạn chế tình trạng chiếm dụng chai LPG, chiết nạp LPG lậu và cung cấp LPG chai giả.

Theo đó, cần nghiên cứu bổ sung một Mục về kinh doanh LPG chai và chai LPG, trong đó quy định rõ đối tượng, quyền và nghĩa vụ của các chủ thể tham gia kinh doanh và cung cấp dịch vụ kinh doanh chai LPG và LPG chai; Điều chỉnh quy định yêu cầu lập sổ theo dõi chai LPG theo hướng tạo điều kiện thuận lợi cho thương nhân kinh doanh LPG chai có lộ trình, dễ tuân thủ, hiệu quả và khả thi; Bổ sung các quy định nhằm làm rõ quyền và nghĩa vụ của các tổ chức, cá nhân liên quan đến hoạt động sản xuất, kiểm định, trao đổi chai LPG trên thị trường hiện nay; Bổ sung quy định đối với hoạt động kinh doanh LPG chai mini, trong đó xem xét, cho phép bán LPG chai mini tại một số loại hình cơ sở thương mại (siêu thị, cửa hàng,…) đáp ứng điều kiện về an toàn và phòng cháy chữa cháy.

Ngoài ra, đại diện Bộ Công thương cũng để xuất sớm xây dựng và ban hành hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, an toàn về xây dựng và vận hành kho cảng nhập khẩu khí, các trang thiết bị vận chuyển khí, bảo đảm về chất lượng, an toàn thiết kế, thi công, xây dựng và vận hành các công trình khí khí. Từng bước đưa giá khí vận hành theo cơ chế thị trường cạnh tranh, đảm bảo phản ánh đúng các chi phí hợp lý hợp lệ, minh bạch, công khai. Nhà nước chỉ điều tiết mức giá, phí đối với các khâu mang tính độc quyền tự nhiên trong ngành, hoặc tại các lĩnh vực, khu vực chưa có cạnh tranh. Thúc đẩy công tác đầu tư các dự án đầu tư khai thác mỏ, cơ sở hạ tầng khí, nhập khẩu khí, điện khí, tái hóa khí LNG đảm bảo đáp ứng nhu cầu trong nước./.