Trong vòng một năm vừa qua, tình hình có vẻ yên ắng trên mặt trận lạm phát ở khu vực ASEAN so với các nơi khác trên thế giới. Tới nay tình hình đã đổi khác: áp lực giá đã tăng lên đáng kể ở một số thị trường, đáng lưu ý là Thái Lan, Philippines và Singapore. Ở các nước khác, trong vài tháng tới, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) cũng sẽ tăng lên.

HSBC công bố dự báo mới về lạm phát 2022 - 2023 trong khu vực ASEAN
Trước nỗi lo của người dân, lạm phát đang là từ khóa được nhắc đến nhiều nhất trong các bài báo kinh tế

Rủi ro lớn nhất đối với bình ổn giá cả trong khu vực tới thời điểm này vẫn là giá năng lượng và thực phẩm trên thế giới tăng lên. Trợ cấp và kiểm soát giá tất nhiên giúp giảm nhẹ tác động đáng kể ở Indonesia và Malaysia. Tuy nhiên, những động thái này lại ngày càng tốn kém, ngay cả với hai nước nêu trên nơi giá hàng hóa tăng cao góp phần tăng doanh thu tài khóa. Vì vậy, sau một thời gian, chương trình trợ cấp và kiểm soát giá sẽ cần thu gọn lại và khoanh vùng cụ thể hơn – một bước quan trọng nhằm giải phóng thêm nguồn ngân sách cho mục đích khác ví dụ như đầu tư vào cơ sở hạ tầng và an sinh xã hội, tuy nhiên cái giá phải trả có thể là lạm phát cao lên.

Các ngân hàng trung ương sẽ cần hành động quyết liệt hơn nhằm “giải nén” áp lực giá. Chắc chắn, bản chất tác động không đồng đều giữa các nước trong khu vực: ví dụ như ở Indonesia và Malaysia, giá hàng hóa tăng cao giống như một cơn sốc nhu cầu, thúc đẩy tổng nhu cầu và kéo theo thắt chặt tiền tệ cần thiết. Tuy nhiên, ngay cả những nơi giá năng lượng và thực phẩm tăng lên có vẻ giống như “sốc nguồn cung” cũng cần tăng lãi suất để giữ lạm phát trong mức kỳ vọng.

Và còn có một rủi ro là giá năng lượng và thực phẩm tăng cao “lây lan” sang chỉ số CPI cơ bản – một thách thức càng nghiêm trọng do phục hồi từ đại dịch, nhu cầu trong nước dồn nén nhiều khả năng khiến việc điều chỉnh giá trầm trọng hơn trong toàn nền kinh tế và thắt chặt thị trường việc làm. Theo ước tính của chúng tôi, lạm phát cơ bản của Philippines, Indonesia và Malaysia đặc biệt dễ ảnh hưởng do lạm phát năng lượng và thực phẩm tăng, Thái Lan và Việt Nam thì đỡ hơn.

Vì vậy, chính sách thắt chặt sẽ diễn ra ở nhiều nơi. Thực tế, mặc dù những khó khăn do ngoại cảnh gây ra cho xuất khẩu sản xuất đã tăng thêm – từ nhu cầu từ Trung Quốc giảm sút đến chu kỳ điện tử chậm lại – rủi ro đối với bình ổn giá cả gần đây mới tăng lên, đặc biệt do giá thực phẩm tăng, vì vậy, chúng tôi đã điều chỉnh dự báo CPI năm 2022 cao lên đối với Thái Lan, Philippines, Singapore và Indonesia (xem Bảng 2).

Trong bối cảnh Fed siết chặt chính sách thêm nhiều, áp lực đòi hỏi các ngân hàng trung ương ở châu Á phải hành động nhanh chóng đang tăng lên (xem bảng 3). Sắp tới trong tháng 6: Indonesia và Philippines điều chỉnh tăng lãi suất còn Thái Lan vẫn đang “án binh bất động”.

HSBC công bố dự báo mới về lạm phát 2022 - 2023 trong khu vực ASEAN

Lạm phát “trong tầm ngắm”

Lạm phát vẫn là từ khóa được nhắc đến nhiều nhất trong các bài báo kinh tế. Khác với nhiều khu vực trên thế giới, lạm phát chưa phải vấn đề đáng lo ngại với châu Á trong vòng một năm qua, tuy nhiên, tình hình đang thay đổi khá nhanh. Ở các nước thuộc khối ASEAN, rủi ro lạm phát đã có chiều hướng tăng từ đầu năm 2022 khiến cả lạm phát cơ bản lẫn toàn phần đều tăng cao hơn so với mức trước đại dịch (Biểu đồ 1). Mặc dù vậy, tác động ở mỗi nước một khác, cụ thể, áp lực lạm phát với Singapore, Thái Lan và Phillipines có phần nặng nề hơn trong khi ở Việt Nam, Malaysia và Indonesia thì lạm phát vẫn tương đối trong tầm kiểm soát. Tuy nhiên, lạm phát toàn phần nhiều khả năng sẽ sớm tăng mạnh ở nhóm thứ hai, nhất là trong bối cảnh giá năng lượng tăng lên. Giá dầu thế giới dù đã “hạ nhiệt” so với đỉnh hồi tháng 3 vẫn ở mức cao, còn giá khí đốt tự nhiên tiếp tục tăng lên từ từ (Biểu đồ 2).

Năng lượng là nguyên nhân chính…

Đây không phải một tin vui với các nước trong khối ASEAN. Xét cho cùng, ngoại từ Malaysia và Indonesia (xét về khí đốt tự nhiên và than đá), các nền kinh tế còn lại đều là những quốc gia nhập khẩu ròng năng lượng (Biểu đồ 3). Cả Philippines và Thái Lan đều đặc biệt dễ bị ảnh hưởng trong bối cảnh giá năng lượng tăng cao (Biểu đồ 5), thể hiện rất rõ trong số liệu CPI gần đây của hai nước này. Giá dầu tăng khiến lạm phát toàn phần của Philippines và Thái Lan cao hơn khá nhiều so với mục tiêu của ngân hàng trung ương hai nước này đặt ra. Tỷ trọng các yếu tố liên quan đến năng lượng trong rổ CPI của Malaysia và Indonesia cũng cao hơn (Biểu đồ 5), ví dụ như chi phí vận chuyển. Tuy nhiên, mức độ tác động của năng lượng lại không đồng đều, tùy thuộc vào sự điều chỉnh giá của mỗi nước và/hoặc mức thuế áp lên nhiên liệu. Tính đến nay, Thái Lan là nước phải đối mặt với tình trạng giá năng lượng tăng mạnh nhất, tăng hơn 20% so với cùng kỳ năm trước (Biểu đồ 6).

HSBC công bố dự báo mới về lạm phát 2022 - 2023 trong khu vực ASEAN
HSBC công bố dự báo mới về lạm phát 2022 - 2023 trong khu vực ASEAN

Ở Indonesia, lạm phát năng lượng đã tăng đều đặn từ đầu năm 2022, tốc độ tăng đạt 4% so với cùng kỳ năm trước trong tháng 4 (Biểu đồ 7). Chính phủ đã cam kết trích ngân sách 10,8 tỷ USD, mục đích đầu tiên là an sinh xã hội, nhằm bảo vệ người dân trước tình hình giá hàng hóa tăng lên. Trong khi đó, đợt tăng thuế giá trị gia tăng (VAT) 1 điểm phần trăm trong tháng 4 nhiều khả năng sẽ gia tăng áp lực giá (theo ước tính của chúng tôi có thể góp 0,4 điểm phần trăm vào lạm phát CPI cơ bản từ nay đến cuối năm). Tuy nhiên, kim ngạch xuất khẩu than và các mặt hàng khác tăng lên giúp Indonesia có thể linh hoạt mở rộng chính sách trợ cấp xăng dầu. Gần đây, quốc hội Indonesia đã thông qua đề nghị của chính phủ về việc nâng mức trợ cấp và bù giá năng lượng năm 2022 lên 349,9 nghìn tỷ IDR (23,8 tỷ USD). Trong đó, 74,9 nghìn tỷ IDR là ngân sách trợ cấp năng lượng, còn 275 nghìn tỷ IDR là phần bù lỗ bổ sung thêm cho các doanh nghiệp nhà nước như Tổng công ty dầu khí Pertamina và Tổng công ty điện lực PLN. Mặc dù áp dụng chính sách trợ cấp bổ sung, nguồn lợi thu được từ giá hàng hóa tăng cao và các điều chỉnh ngân sách khác nhiều khả năng sẽ dẫn đến mức thâm hụt tài khóa thấp hơn, ở mức 4,5%.

Tới thời điểm này, Malaysia đã kiểm soát tốt hơn lạm phát giá năng lượng nhờ hiệu ứng cơ sở thuận lợi (Biểu đồ 8) và kiểm soát giá. Trong năm 2022, chính phủ nước này có kế hoạch chi 28 tỷ MYR (6,7 tỷ USD) chỉ dành riêng cho trợ cấp nhiên liệu, hơn gấp đôi mức năm ngoái. Là nước xuất khẩu ròng dầu mỏ và khí đốt duy nhất trong khối ASEAN, nguồn thu từ xuất khẩu giúp chính sách trợ cấp năng lượng ổn định hơn, mặc dù khoanh vùng cụ thể hơn có thể giúp giải phóng thêm nguồn ngân sách để đầu tư vào những lĩnh vực khách và giúp giảm thiểu tác động lên môi trường do việc tiêu thụ nhiên liệu quá nhiều.

Tuy nhiên, trường hợp của các nước nhập khẩu hàng hóa lại không giống như vậy. Chỉ trừ Singapore là một ngoại lệ, phạm vi chính sách hỗ trợ tài khóa nhằm kiểm soát lạm phát bị hạn chế do thiếu linh hoạt tài khóa. Còn như Thái Lan bị ảnh hưởng trực tiếp do giá dầu tăng lên. Suốt một thời gian dài, chi phí vận tải là “thủ phạm” chính khiến giá cả tăng cao, làm lạm phát trong tháng 3 đạt đỉnh kỷ lục trong vòng 13 năm qua (Biểu đồ 9). Và áp lực tiếp tục gia tăng: ban đầu, chính phủ nước này giới hạn giá dầu diesel ở mức dưới 30 THB/lít nhờ sự hỗ trợ của Quỹ xăng dầu. Tuy nhiên, họ cũng buộc phải nâng mức giá trần bình ổn lên 32 THB/lít từ 1/5 và lên 33 THB/lít từ 31/5 khi Quỹ xăng dầu cạn kiệt nghiêm trọng. Do đó, chính phủ Thái Lan đã thông báo áp dụng chính sách hỗ trợ đối với một số đối tượng nhằm giảm bớt áp lực chi phí sinh hoạt lên các hộ dân, dự kiến sẽ được triển khai trong vài tháng tới: bao gồm trợ cấp tiền mặt cho hộ nghèo mua khí đốt nấu nướng, giảm tiền điện và giảm thêm thuế tiêu thụ dầu diesel 5 THB/lít. Bộ Vận tải Thái Lan cũng đều xuất một gói nhiên liệu toàn diện cho toàn ngành vận tải, hy vọng bù đắp phần nào cho giá năng lượng tăng cao.

HSBC công bố dự báo mới về lạm phát 2022 - 2023 trong khu vực ASEAN

Ở Philippines, CPI đối với điện, khí đốt và các nhiên liệu khác đã tăng ở mức hai con số so với cùng kỳ năm trước kể từ tháng 8/2021, với mức lạm phát tăng lên 20% trong tháng 4 năm nay (Biểu đồ 10). Nhằm giúp người dân đối phó với tình hình đó, chính phủ của Tổng thống Duterte trợ cấp nhiên liệu cho lái xe phương tiện công cộng 6.500 PHP (120 USD)/người, đồng thời triển khai một chương trình trợ cấp nhiên liệu cho 159.000 nông dân và ngư dân. Bộ Năng lượng nước này cũng hợp tác chặt chẽ với các doanh nghiệp dầu mỏ tư nhân để đàm phán giảm giá cho ngành vận tải công cộng từ 1-4 PHP/lít xăng. Ngoài ra, Tổng thống sắp nhậm chức Ferdinand Marcos Jr. sẽ tìm cách loại bỏ thuế giá trị gia tăng (VAT) 12% trong giá điện ngay khi nhậm chức. Tuy nhiên, do mức độ linh hoạt tài khóa khá hẹp do đại dịch, đề xuất này nhiều khả năng sẽ vấp phải sự phản đối của các cố vấn kinh tế tương lai của Tổng thống.

Ở Việt Nam, lạm phát giá năng lượng cũng đã kéo dài được một thời gian. Giá vận tải tăng cao kỷ lục, vượt qua lạm phát thực phẩm để trở thành động lực chính thúc đẩy lạm phát toàn phần của Việt Nam. Bên cạnh giá dầu thế giới tăng, nguồn cung xăng dầu trong nước thiếu hụt càng khiến tình trạng khan hiếm năng lượng của Việt Nam nghiêm trọng hơn. Từ tháng 1 năm nay, nhà máy lọc hóa dầu lớn nhất Việt Nam – Lọc hoá dầu Nghi Sơn đã giảm công suất và gần như không hoạt động vào tháng 2, trước khi nâng công suất lên khoảng 80% vào tháng 3. Tình hình này buộc các cơ quan chức năng phải tìm kiếm nguồn thay thế nhằm giảm nhẹ áp lực năng lượng.

Chính phủ Việt Nam cam kết nhập thêm 2,4 triệu mét khối xăng trong Quý 2/2022, được thể hiện trong số liệu nhập khẩu của Việt Nam tăng lên. Trong khi đó, kể từ 1/4, chính phủ cũng đã cắt giảm thuế bảo vệ môi trường, chiếm tỷ lệ cao nhất trong các loại thuế phí đánh vào nhiên liệu, xuống 2.000 đồng đối với xăng và 700-1.000 đồng đối với các loại nhiên liệu khác. Bất chấp giá năng lượng tăng lên, lạm phát thực phẩm ở mức vừa phải, vốn chiếm tỷ trọng lớn hơn trong rổ CPI, đã giúp kiểm soát mức tăng chung của lạm phát toàn phần tính tới thời điểm này. Cho cả năm 2022, HSBC dự báo CPI của Việt Nam sẽ khoảng 3,5%, thay cho mức dự báo 3,7% trước đó (xem bảng)./.

HSBC công bố dự báo mới về lạm phát 2022 - 2023 trong khu vực ASEAN