Khung giá điện tái tạo chuyển tiếp phân hóa rõ nhóm doanh nghiệp hưởng lợi

Ngày 7/1 vừa qua, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 21/QĐ-BCT về việc ban hành “Khung giá phát điện nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp”, theo đó đưa ra khung giá năng lượng tái tạo cho các nhà máy điện chuyển tiếp với mức giá trần mới thấp hơn mức thấp hơn khoảng 21% – 29% so với giá FIT.

Khung giá mới thấp hơn mức giá FIT

Dựa trên những tính toán từ Tập đoàn điện lực Việt Nam (EVN), mức giá trần mới được ban hành tại Quyết định số 21/QĐ-BCT được cho là thấp hơn rất nhiều so với mức giá FIT ưu đãi trước đây. Ước tính với khung giá này, giá điện mặt trời (ĐMT) mặt đất là 1.184đ/kWh, thấp hơn 29,5% so với mức giá FIT đạt. Giá điện gió trên bờ và ngoài khơi cũng thấp hơn khoảng 21%, lần lượt là 1.587đ/kWh và 1.816đ/kWh.

Khung giá điện năng lượng tái tạo chuyển tiếp phân hóa rõ ràng nhóm doanh nghiệp hưởng lợi

Đây được coi là cơ sở pháp lý quan trọng để các chủ đầu tư dự án năng lượng tái tạo đàm phán giá mua bán điện với EVN và đưa các nhà máy vào vận hành, phù hợp với xu hướng chuyển đổi sang nguồn năng lượng sạch theo dự thảo Quy hoạch điện VIII và cam kết giảm phát thải ròng của Chính phủ vào năm 2050. Cơ chế giá mới sẽ là cơ sở để các doanh nghiệp chưa kịp phát điện có thể đàm phán giá bán điện và bắt đầu vận hành, tạo ra dòng tiền bù đắp chi phí như: chi phí vận hành, bảo dưỡng, chi phí khấu hao và chi phí lãi vay.

Khung giá mới sẽ áp dụng cho khoảng 16 dự án điện mặt trời và 62 dự điện gió trong diện chuyển tiếp, tức là những dự án đã tiến hành đầu tư, triển khai nhưng chưa kịp hoàn thành trước hạn giá FIT (đối với điện mặt trời là từ ngày 01/01/2021, đối với điện gió là từ 01/11/2021). Đây được xem là tín hiệu giải cứu đầu tiên cho một số doanh nghiệp phát triển năng lượng tái tạo có dự án đã bị đình trệ trong thời gian dài sau khi giá FIT hết hạn.

Cụ thể, đối với điện mặt trời, theo rà soát trong Quy hoạch điện VIII, có 2.428,42MW đã được chấp thuận nhà đầu tư, trong đó có 5 dự án/phần dự án có tổng công suất 452,62MW đã xây lắp xong, nhưng chưa được nối lưới bao gồm ĐMT Phù Mỹ 2 (BCG); phần công suất 170MW Trung Nam Thuận Nam (Trung Nam Group); ĐMT Thiên Tân 1.2 và phần dự án ĐMT Thiên Tân 1.3 và 1.4 (T&T Group). Ngoài ra, còn có 11 dự án với tổng công suất 426MW đã ký hợp đồng mua sắm thiết bị, trong đó nổi bật có Đức Huệ 2 (GEG) và Phước Thái 2, 3 (EVN), Krong Pa 2 (BCG). Nhiều chuyên gia cho rằng, theo chủ trương rất rõ ràng từ Chính phủ sẽ không tiếp tục phát triển thêm dự án điện mặt trời từ nay cho dến 2030, đây là những dự án chuyển tiếp nổi bật với tổng công suất là 636MW sẽ có thể được hoàn thành và đóng điện theo khung giá chuyển tiếp. ·

Đối với điện gió, theo thống kê từ EVN, có 62 nhà máy điện gió đã không về đích trong cuộc đua giá FIT tháng 11/2021 với tổng công suất khoảng 3.479MW. Trong đó, có một số những dự án nổi bật của các doanh nghiệp niêm yết như: Tân Phú Đông 1 (100MW – GEG), VPL Bến Tre 2 (30MW – GEG), Điện gió Trà Vinh GĐ1 (80MW – BCG), Điện gió Khai Long GĐ1 (100MW – BCG). Trong điều kiện này, các chuyên gia cho rằng, khung giá này có thể phần nào làm thất vọng nhiều nhà đầu tư đã mòn mỏi chờ đợi quá lâu. Bởi việc ban hành khung giá bằng VND thay vì bằng USD không phản ánh yếu tố trượt giá. Hiện tại Khung giá mới cho điện mặt trời (1.184đ/kWh) đang dựa trên phương án tính toán thứ 4 của EVN, tính toán theo thông số đầu vào của 2 nhà máy điện mặt trời – Phước Thái 2, 3. Trong khi các phương án 1,2,3 tính toán theo giá trị trung bình của 106 dự án điện mặt trời khác và đưa ra mức giá vào khoảng 1.400-1.500đ/kWh.

Không phải món quà chia đều, nhà đầu tư hụt hẫng

Đáng chú ý, theo đánh giá của chuyên gia, khung giá mới này phần nào gây hụt hẫng cho nhà đầu tư các dự án điện năng lượng tái tạo, bởi không phải dự án chuyển tiếp nào cũng sẽ ghi nhận được hiệu quả sinh lời với khung giá này. Đây là giải pháp cần thiết, là bản lề cho chính sách giá năng lượng tái tạo chính thức được ban hành. Nhìn tổng thể, có thể đánh giá khung giá mới là những tín hiệu giải cứu đầu tiên cho các nhà phát triển năng lượng, khi các dự án đã bị đình trệ trong thời gian dài sau khi giá FIT hết hạn. Tuy nhiên, với khung giá này, không phải dự án nào cũng sẽ ghi nhận được mức sinh lời hiệu quả, bởi khung giá mới đòi hỏi năng lực vận hành của doanh nghiệp ở mức tối ưu.

Đánh giá hiệu quả tỉ suất sinh lời nội tại (IRR) của các dự án năng lượng tái tạo của VNDirect trong điều kiện vận hành bình thường cho thấy, mức giá mới sẽ làm giảm đáng kể IRR của các dự án này. Cụ thể, IRR của các dự án điện mặt trời mặt đất chỉ đạt 5,1%, trong khi đó, IRR của điện gió trên bờ và gần bờ sẽ giảm xuống lần lượt là 8,0% và 7,9% từ mức hơn 12% theo giá FIT cũ. Vì vậy, khuyến nghị đưa ra cho các doanh nghiệp năng lượng tái tạo hiện nay là cần nỗ lực trong việc cắt giảm chi phí hoạt động, chi phí đầu tư và lãi vay để tăng hiệu quả sinh lời với khung giá mới.

Cụ thể, chuyên gia phân tích Nguyễn Hà Đức Tùng của VNDirect cho biết, sau khi tiến hành chạy mô hình định giá và đánh giá IRR của các dự án dựa theo giả định của một dự án năng lượng tái tạo tiêu chuẩn, công suất 50MW, kết quả cho thấy, bên cạnh yếu tố mức giá mới sẽ làm giảm đáng kể IRR của các dự án điện năng lượng tái tạo chuyển tiếp, còn các yếu tố khác cũng cần xem xét như các loại chi phí.

Theo đó, về cơ cấu chi phí đầu tư dự án, chi phí mua sắt thiết bị vật tư (Capex) vẫn đang chiếm khoảng 70-75% tổng gói thầu. Theo sau là chi phí xây dựng khoảng 20-25% và còn lại là các chi phí liên quan đến tư vấn, quản lý dự án. Ngoài ra, chi phí vốn của dự án cũng đóng vai trò quan trong đến hiệu quả đầu tư. Thông qua chạy bảng phân tích độ nhạy theo 2 biến sẽ có ảnh hưởng rõ rệt nhất lên IRR bao gồm suất đầu tư và lãi vay đối với 1 dự án điện gió (trên/gần) bờ, hiện tại. Với giả định lãi vay 11% và suất đầu tư vào khoảng 1,6 triệu USD/MW, IRR của dự án điện gió sẽ duy trì ở mức khoảng 8%, đây là mức khá thấp khi so với mức IRR theo giá FIT cũ vào khoảng 12%.

Chi phí đầu tư Capex sẽ giảm nhanh trong thời gian tới theo đánh giá trong dự thảo Quy hoạch điện VIII (Đơn vị: Triệu USD)

Tuy nhiên, theo ông Tùng, trên thực tế, các yếu tố liên quan đến số giờ vận hành, lãi vay, suất đầu tư sẽ có sự khác biệt theo tính chất từng dự án, và sẽ vẫn là cơ hội cho các nhà phát triển năng lượng tái tạo thực sự có năng lực, quy mô, khả năng huy động vốn rẻ, cũng như vẫn có nhiều yếu tố hỗ trợ giảm chi phí đầu tư năng lượng tái tạo trong thời gian tới. Theo đó, sẽ vẫn còn nhiều dư địa để các doanh nghiệp cải thiện hiệu quả đầu tư dư án.

Phân hóa rõ nhóm doanh nghiệp hưởng lợi

Nhìn nhận về tương quan lợi ích trong phân nhóm các doanh nghiệp trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, các chuyên gia cho rằng, những doanh nghiệp có năng lực phát triển, vận hành dự án, cũng như khả năng tiếp cận nguồn vốn rẻ sẽ có lợi thế trong giai đoạn này. Vẫn có những yếu tố hỗ trợ giảm chi phí cho điện năng lượng tái tạo trong thời gian tới.

Ước tính trong 5 năm tới, Việt Nam dự kiến sẽ huy động khoảng 15,5 tỷ USD từ gói hỗ trợ tài chính do các nước G7, Liên minh châu Âu. Đây được coi là nguồn vốn dồi dào với mức lãi suất rẻ và là cơ hội cho các dự án năng lượng chuyển tiếp tái cấu trúc nợ trong thời gian tương lai. Theo dự thảo Quy hoạch điện VIII, xu hướng chi phí đầu tư của các dự án năng lượng tái tạo sẽ giảm nhanh trong giai đoạn từ nay đến 2030 cũng là yếu tố hỗ trợ cho công đoạn phát triển của các dự án, phần nào bù đắp được việc phải huy động ở mức giá thấp cho các dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp. Dự kiến chi phí đầu tư ĐMT trang trại và điện gió trên bờ sẽ giảm khoảng 1,5% mỗi năm, trong khi đó chi phí đầu tư điện gió ngoài khơi ghi nhận mức giảm gấp đôi khoảng 3% từ nay đến năm 2045. Theo đó, chi phí quy dẫn (LCOE) có thể ghi nhận mức giảm tương ứng và xu hướng giảm này sẽ hỗ trợ các doanh nghiệp hạ bớt áp lực chi phí trong cả ngắn và dài hạn.

Trong bối cảnh này, các chuyên gia cùng chung nhận định sẽ có một số doanh nghiệp được trực tiếp hưởng lợi từ cơ chế giá mới như: GEG và BCG. Mặc dù mức giá mới thấp hơn dự kiến, nhưng đây sẽ là điều kiện để các dự án trên bắt đầu phát điện. Tuy nhiên, với mức giá mới giảm khá mạnh (-17%) sẽ ảnh hưởng đến kế hoạch kinh doanh, tỷ suất sinh lời và kế hoạch trả nợ, do phần lớn vốn đầu tư dự án được tài trợ bởi nợ vay. Các doanh nghiệp có dự án được hưởng giá FIT sẽ có hiệu quả đầu tư dự án cao hơn. Các doanh nghiệp có dự án kịp vận hành thương mại trước thời hạn được hưởng giá FIT ưu đãi như: PC1, REE và GEG sẽ có hiệu quả đầu tư dự án tốt hơn rất nhiều so với các doanh nghiệp có dự án được phân loại là dự án chuyển tiếp. Các doanh nghiệp đang có kế hoạch mở rộng công suất lớn sẽ cần phải tiết giảm chi phí đầu tư đáng kể.

Biểu đồ đánh giá tác động cho thấy, những doanh nghiệp đầu ngành, có lợi thế về quy mô, khả năng đàm phán giá và khả năng huy động nguồn vốn rẻ sẽ có lợi thế trong thời gian tới

Theo đó, các doanh nghiệp có khả năng cải thiện chi phí phát triển, vận hành, cũng như có năng lực huy động nguồn vốn rẻ sẽ nắm ưu thế trong giai đoạn này. Phân tích chi tiết trong báo cáo ngành điện mới đây của VNDirect cũng đưa ra nhận định: PC1, BCG, GEG sẽ là những doanh nghiệp niêm yết được hưởng lợi, đặc biệt là PC1.

“PC1 sẽ là doanh nghiệp hưởng lợi đầu tiên khi tham gia vào lĩnh lực xây lắp, đặc biệt là EPC điện gió và xây lắp đường dây, trạm biến áp. Bên cạnh đó, có thể điểm tên một số những nhà phát triển năng lượng nổi bật bao gồm: BCG, GEG sẽ có thể tăng trưởng công suất, cũng như giải tỏa những áp lực dòng tiền khi đang triển khai các dự án điện năng lượng tái tạo chuyển tiếp. Ngoài ra, Trung Nam và T&T Group (chưa niêm yết) cũng là những doanh nghiệp được hưởng lợi khi các dự án đã hoàn thành nhưng trễ FIT, nằm trong diện chuyển tiếp sẽ được hòa lưới điện. Những doanh nghiệp đầu ngành, có lợi thế về quy mô, khả năng đàm phán giá và khả năng huy động nguồn vốn rẻ sẽ có lợi thế trong thời gian tới”, báo cáo của VNDirect nêu rõ.

Cụ thể, theo phân tích của chuyên gia VNDirect, giá năng lượng tái tạo chuyển tiếp được ban hành sẽ giúp PC1 được hưởng lợi sớm nhất khi doanh nghiệp là một trong những nhà xây lắp điện và thầu EPC điện gió hàng đầu. Quy hoạch điện VIII và chính sách giá năng lượng mới ban hành sẽ càng tiếp thêm động lực cho mảng kinh doanh này của doanh nghiệp bùng nổ, tạo điều kiện thuận lợi cho PC1 tiếp tục mở rộng danh mục điện tái tạo, bao gồm 81MW thủy điện nhỏ trong giai đoạn 2023-25. Doanh nghiệp này đang tiến hành khảo sát hơn 1.000MW điện gió cả trên bờ và ngoài khơi, thực hiện hóa tham vọng phát triển thêm 350MW năng lượng tái tạo từ nay đến năm 2025.

Bên cạnh đó, các dự án điện gió của PC1 là một trong những dự án nổi bật của Đông Nam Á, đảm bảo đầy đủ các tiêu chuẩn quản trị, môi trường (ESG) và đang được hưởng chính sách lãi vay rất ưu đãi (5-6%/năm) thấp hơn nhiều so với các dự án vay nội tệ (10-11%). Đây được coi là một lợi thế rất lớn không chỉ cho tính hiệu quả của dự án, mà đồng thời tạo tiền đề để doanh nghiệp tiếp tục được tài trợ các khoản vay với chi phí vốn thấp trong tương lai.

Bên cạnh đó, chính sách giá năng lượng tái tạo chuyển tiếp được nhận định sẽ là tiền đề để Bộ Công Thương có cơ sở đánh giá, cũng như điều chỉnh khung giá cho các dự án năng lượng tái tạo mới một cách cẩn thận và hợp lý. Những cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong COP26 vẫn kỳ vọng mang lại một chính sách giá chính thức đủ hấp dẫn, nhưng vẫn mang tính cạnh tranh, dài hạn và thu hút các nhà đầu tư có đầy đủ năng lực tham gia vào lĩnh vực này./.