Thu hút FDI vào ngành công nghiệp môi trường tại vùng Kinh tế trọng điểm Bắc Bộ: Góc nhìn từ hiệu quả quản trị cấp tỉnh

Từ khóa: công nghiệp môi trường, FDI, vùng Kinh tế trọng điểm Bắc Bộ

Summary

The main objective of the study is to analyze the impact of the Provincial Governance and Public Administration Performance Index (PAPI) on the attraction of foreign direct investment (FDI) into the environmental industry in the Northern key economic region, or in other words, analyzing the impact of governance capacity on the capacity to attract FDI into the environmental industry at the provincial level. Research results show that: (i) The better the quality of environmental governance, the more favorable it is to attract FDI into the environmental industry; (ii) The higher the level of openness and transparency in local decision-making, the more FDI it will attract into the environmental industry.

Keywords: environmental industry, FDI, Northern key economic region

GIỚI THIỆU

Dưới tác động của tăng trưởng kinh tế, tốc độ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, VKTTĐBB, đầu tàu kinh tế quan trọng của miền Bắc và cả nước, hiện đối mặt những thách thức môi trường như lượng chất thải rắn đô thị tăng mạnh trong khi tỷ lệ tái chế thấp, phương thức xử lý chủ yếu là chôn lấp; chất lượng không khí tại các khu vực đông dân và công nghiệp ghi nhận mức độ ô nhiễm cao (Bộ Tài nguyên và Môi trường, 2020, 2021). Trong bối cảnh này, việc tăng cường đầu tư vào ngành CNMT có vai trò then chốt, đặc biệt là tăng cường thu hút các dự án FDI CNMT có quy mô lớn. Để đạt được điều này, cần đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến việc thu hút FDI qua góc nhìn về năng lực quản trị cấp tỉnh (Bài viết sử dụng cách viết số thập phân theo chuẩn quốc tế).

CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Cơ sở lý thuyết

Mối quan hệ giữa hiệu quả chính sách, điều hành của Chính phủ và địa phương tới thu hút FDI đã được đề cập trong nhiều nghiên cứu (Nguyễn Văn Phúc và cộng sự, 2011; Nguyễn Quốc Việt và cộng sự, 2014; Huỳnh Thị Thu Giang, 2021). Cao Tấn Huy (2019) cũng đã chứng minh, chất lượng dịch vụ công của địa phương có tác động đến thu hút FDI tại vùng Kinh tế trọng điểm Đông Nam Bộ. Các yếu tố thuộc về năng lực quản trị địa phương, như: chất lượng dịch vụ công, chính sách đầu tư, minh bạch và trách nhiệm giải trình cũng được khẳng định trong các nghiên cứu đi trước (Nguyễn Anh Tuấn và cộng sự, 2017; Vũ Ngọc Xuân, 2020).

Một trong số những thước đo phản ánh hiệu quả quản trị cấp địa phương ở Việt Nam có thể kể đến chỉ số PAPI. Đây là kết quả của nghiên cứu xã hội học thường niên, phản ánh hiệu quả hoạt động của bộ máy chính quyền tại 63 tỉnh/thành trên toàn quốc. Nguyễn Kim Phước và cộng sự (2019) cũng đã nghiên cứu tác động của chỉ số PAPI đến tăng trưởng kinh tế vùng Kinh tế trọng điểm phía Nam. Dựa vào cách xây dựng chỉ số của CECODES và UNDP, một địa phương có hiệu quả quản trị tốt khi bảo đảm các lĩnh vực sau: (i) Sự tham gia của người dân ở cấp cơ sở; (ii) Công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương; (iii) Trách nhiệm giải trình với người dân; (iv) Kiểm soát tham nhũng trong khu vực công, (v) Thủ tục hành chính công; (vi) Cung ứng dịch vụ công; (vii) Quản trị môi trường; (viii) Quản trị điện tử.

Theo Luật Bảo vệ môi trường (năm 2020), CNMT được định nghĩa là “một ngành kinh tế trong hệ thống ngành kinh tế Việt Nam cung cấp công nghệ, thiết bị và sản phẩm phục vụ yêu cầu bảo vệ môi trường”. Ngành CNMT bởi vậy có đặc thù liên quan mật thiết tới các chính sách công, cũng như liên quan tới hiện trạng môi trường tại địa phương. Do vậy, có thể nói, sử dụng các yếu tố thành phần của PAPI để ước lượng sự tác động của hiệu quả quản trị cấp tỉnh lên dòng vốn FDI vào ngành CNMT tại các địa phương là phù hợp, đồng thời là khoảng trống nghiên cứu cần được khai thác.

Phương pháp nghiên cứu

Mô hình nghiên cứu

Nghiên cứu đề xuất mô hình đánh giá tác động của các yếu tố thành phần của chỉ số PAPI và thu hút FDI vào ngành CNMT tại các địa phương VKTTĐBB như sau:

lnFDI_it = β₀ + β₁ EN_it + β₂ EG_it+ β₃ PS_it + β₄ TR_it + β₅VC_it + β₆CC_it + β₇PL_it+ β₈PA_it + Ɛ

Trong đó:

Biến phụ thuộc FDI: vốn FDI vào ngành CNMT tại địa phương (tính bằng USD). Biến phụ thuộc FDI được lấy logarit cơ số e để giảm độ biến thiên của dữ liệu. Số liệu được lấy từ Tổng Cục Thống kê và Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

Các biến giải thích là các yếu tố biểu đạt năng lực quản trị của chính quyền địa phương nơi nhận đầu tư, được đại diện bằng các cấu thành của chỉ số hiệu quả năng lực quản trị địa phương PAPI. Số liệu được lấy từ báo cáo PAPI chính thức hàng năm của Trung tâm Nghiên cứu Phát triển – Hỗ trợ Cộng đồng (CECODES) và Chương trình phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam. Cụ thể các biến như sau:

EN: Quản trị môi trường. Đây là biến được kỳ vọng đóng vai trò quan trọng nhất trong mô hình;

EG: Quản trị điện tử;

PS: Cung ứng dịch vụ công;

TR: Công khai, minh bạch;

VC: Trách nhiệm giải trình với người dân;

CC: Kiểm soát tham nhũng trong khu vực công;

PL: Tham gia của người dân ở cấp cơ sở;

PA: Thủ tục hành chính công;

i: lần lượt là các địa phương của VKTTĐBB có dự án FDI vào ngành CNMT.

t: năm quan sát (t=2011, 2012,…, 2022)

Với mô hình nghiên cứu được xác định như trên, giả thuyết nghiên cứu được đặt ra là, các chỉ số thành phần của PAPI đều có tác động cùng chiều lên dòng vốn FDI vào ngành CNMT tại các địa phương.

Dữ liệu nghiên cứu

Thời gian nghiên cứu là từ năm 2011 đến năm 2022, không gian nghiên cứu là 6 tỉnh thành VKTTĐBB có dự án FDI ngành CNMT trong khoảng thời gian này (Hà Nội, Bắc Ninh, Hải Dương, Hải Phòng, Hưng Yên, Quảng Ninh). Tổng số quan sát là 6 x 12 = 72 quan sát.

Phương pháp nghiên cứu

Nhóm tác giả thực hiện các bước phân tích định lượng với dữ liệu bảng, bao gồm: thống kê mô tả, phân tích tương quan, và kiểm định mô hình hồi quy lần lượt bằng các phương pháp ước lượng OLS, FEM, REM. Mô hình ước lượng OLS là một trong các phương pháp phổ biến, không xét đến tính không gian và thời gian của dữ liệu. Mô hình ước lượng theo FEM sẽ loại bỏ những biến có giá trị không thay đổi theo thời gian và thực hiện trong điều kiện có sự tương quan giữa các yếu tố cố định với phần dư. Mô hình ước lượng theo REM giả định rằng không có sự tương quan giữa biến độc lập và phần dư, tức là tồn tại các ngẫu nhiên. Cuối cùng, sau khi thực hiện kiểm định các giả định của mô hình (đa cộng tuyến, tự tương quan, phương sai thay đổi), nhóm tác giả sẽ sử dụng kiểm định hausmann và phân tích giá trị p-value để lượng hóa mức độ tác động của các biến giải thích năng lực quản trị cấp tỉnh tác động lên lượng vốn FDI thu hút vào ngành CNMT tại các địa phương VKTĐBB.

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

Kết quả phân tích tương quan (Bảng 1) cho thấy, các biến PL, CC, PA, EN có mối tương quan cùng chiều với FDI trong ngành CNMT tại các tỉnh VKTTĐBB, phù hợp với giả thuyết đặt ra của nhóm tác giả. Biến TR, VC, PS, EG có mối tương quan nghịch chiều – kết quả này trước mắt chưa phù hợp với giả thuyết ban đầu.

Khi kiểm tra đa cộng tuyến bằng nhân tố phóng đại phương sai VIF, nhóm tác giả nhận thấy, các giá trị VIF của mỗi biến giải thích đều

Bảng 1: Ma trận tương quan giữa các biến

Nguồn: Kết quả phân tích STATA

Bảng 2: Kết quả kiểm định đa cộng tuyến

Nguồn: Kết quả phân tích STATA

Bảng 3: Kết quả kiểm phương sai thay đổi

Nguồn: Kết quả phân tích STATA

Vì dữ liệu của nghiên cứu là dạng dữ liệu bảng, các quan sát có sự thay đổi theo cả thời gian và không gian, nên ta cần thực hiện thêm các phương pháp ước lượng hiệu ứng cố định (FEM) và hiệu ứng ngẫu nhiên (REM) (Huỳnh Thị Thúy Giang, 2021). Từ Bảng 4 cho thấy, mô hình phù hợp nhất được lựa chọn để xem xét tác động của các khía cạnh hiệu quả quản trị cấp tỉnh tới thu hút FDI vào ngành CNMT tại VKTTĐBB là mô hình FEM. Thật vậy, kết quả ước lượng với kiểm định Hausman cũng cho thấy ước lượng theo FEM sẽ tối ưu hơn REM, với giá trị Prob > chi² = 0.3385 > 5%. Theo mô hình FEM, các biến EN, TR, PS, PL, PA có ý nghĩa thống kê ở mức 5%. Điều này đồng nghĩa, các yếu tố: Quản trị môi trường, Công khai minh bạch, Cung ứng dịch vụ công, Tham gia của người dân ở cấp cơ sở, Thủ tục hành chính công (⅝ bộ phận cấu thành của chỉ số hiệu quả quản trị địa phương – PAPI) có tác động đến Quy mô vốn FDI vào ngành CNMT tại các tỉnh VKTTĐBB.

Bảng 4: Kết quả hồi quy OLS, FEM, REM cho dữ liệu

Ghi chú: ***p