Sửa đổi Luật Đấu thầu nhằm huy động hiệu quả hơn nữa các nguồn lực cho phát triển

Luật Đấu thầu đã tạo khuôn khổ pháp lý đẩy mạnh đấu thầu qua mạng

Tạo dựng khung pháp lý quan trọng điều chỉnh hoạt động đấu thầu

Luật Đấu thầu số 43/2013/QH13 đã tạo dựng khung pháp lý quan trọng điều chỉnh hoạt động mua sắm, quản lý sử dụng vốn, tài sản của nhà nước, góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư, mua sắm bằng nguồn ngân sách nhà nước. Tỷ lệ tiết kiệm thông qua đấu thầu luôn được duy trì ổn định, tỷ trọng các gói thầu áp dụng các hình thức kém cạnh tranh (như chỉ định thầu, đấu thầu hạn chế) ngày càng giảm.

Luật đã tạo cơ sở pháp lý cho việc đẩy mạnh đấu thầu qua mạng, tạo chuyển biến toàn diện trong công tác đấu thầu, đảm bảo yêu cầu công khai, minh bạch, cạnh tranh và hiệu quả kinh tế trong hoạt động đấu thầu, tạo niềm tin cho các cơ quan, đơn vị trong triển khai đấu thầu. Tỷ lệ thực hiện đấu thầu qua mạng trong những năm qua luôn đạt và vượt chỉ tiêu do Chính phủ quy định.

Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT), từ năm 2015 đến năm 2020, cả nước có 1.406.754 gói thầu được thực hiện theo Luật Đấu thầu, với tổng giá gói thầu là 3.954.035 tỷ đồng và tổng giá trúng thầu là 3.715.484 tỷ đồng, chênh lệch giữa tổng giá gói thầu và tổng giá trúng thầu (giá trị tiết kiệm) là 238.549 tỷ đồng, tương ứng 6,033%.

Bộ KH&ĐT nhận định, từ năm 2015 đến năm 2020, các gói thầu tăng cả về số lượng, quy mô. Mặc dù tỷ lệ tiết kiệm của cả nước chưa cao, nhưng vẫn có nhiều bộ, ngành, địa phương triển khai thực hiện đấu thầu hiệu quả, tỷ trọng về giá trị các gói thầu chỉ định thầu giảm dần theo từng năm; tỷ lệ tiết kiệm của các gói thầu sử dụng vốn nhà nước để duy trì hoạt động thường xuyên của cơ quan nhà nước tăng cao theo từng năm. Trong năm 2019, 2020, hoạt động đấu thầu tập trung đã được triển khai tốt, tỷ lệ tiết kiệm qua việc mua sắm tập trung của cả nước khá cao (11,59%). Năm 2020 cũng ghi nhận sự phát triển mạnh mẽ của đấu thầu qua mạng, nhiều bộ, ngành, địa phương đều triển khai rất quyết liệt và vượt chỉ tiêu lộ trình được quy định…

Đối với hoạt động lựa chọn nhà đầu tư, năm 2020, có 299 dự án đầu tư có sử dụng đất với tổng mức đầu tư khoảng 344.179 tỷ đồng và tổng diện tích đất khoảng 14.800 ha. Dự án đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư đã hạn chế được tình trạng chỉ có một nhà đầu tư tham gia đấu thầu và được lựa chọn, qua đó, góp phần thu hút nguồn lực cho phát triển kinh tế – xã hội của các địa phương nói riêng và cả nước nói chung.

Cải cách để phù hợp hơn với sự thay đổi

Tuy nhiên, Bộ KH&ĐT cũng chỉ rõ, thực tiễn thi hành Luật Đấu thầu trong thời gian qua cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết cần phải sửa đổi toàn diện bởi những lý do như: đến nay các Luật có liên quan đến Luật Đấu thầu đã được sửa đổi, bổ sung hoặc được ban hành sau khi Luật Đấu thầu được Quốc hội khóa XIII ban hành năm 2013 (Luật Xây dựng, Luật Ngân sách nhà nước, Luật Doanh nghiệp, Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp, Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, Luật Kiến trúc, Luật PPP…). Do đó, cần thiết phải sửa đổi, bổ sung các quy định của Luật Đấu thầu có liên quan đến các Luật nêu trên nhằm bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất giữa các Luật.

Bên cạnh đó, thực tiễn công tác mua sắm, đấu thầu trong thời gian qua đã đặt ra yêu cầu phải sửa đổi bổ sung quy định của pháp luật đấu thầu để đáp ứng đòi hỏi cấp bách trong việc mua sắm phục vụ công tác phòng chống dịch bệnh; cải tiến quy trình lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư nhằm góp phần thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công, sớm đưa công trình vào khai thác, kịp thời phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế, xã hội.

Trong quá trình triển khai Luật đã phát sinh nhiều trường hợp cần lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư nhưng chưa được Luật quy định. Việc lựa chọn nhà đầu tư dự án PPP vốn được quy định tại Luật Đấu thầu, nay đã được quy định thống nhất tại Luật PPP. Vì vậy, cần sửa đổi, bổ sung phạm vi điều chỉnh của Luật Đấu thầu để bảo đảm điều chỉnh toàn diện các hoạt động đấu thầu lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư.

Luật Đấu thầu đã có quy định, nhưng chưa đầy đủ để khuyến khích sản xuất hàng hóa trong nước thay thế hàng hóa nhập khẩu; ưu đãi đối với hàng hóa sản xuất trong nước; quy định về mua sắm hàng hóa, sản phẩm, dịch vụ được cung cấp từ các nhóm yếu thế trong xã hội như thương binh, phụ nữ, người khuyết tật…; ưu đãi cho doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ; mua sắm đối với các sản phẩm đổi mới sáng tạo; mua sắm xanh nhằm mục tiêu phát triển bền vững…; quy trình, thủ tục lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư mặc dù đã được đơn giản hóa nhưng trong một số trường hợp vẫn còn có thể cải cách tốt hơn; việc thi hành pháp luật của một số người có thẩm quyền, chủ đầu tư, bên mời thầu còn có mặt hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu, dẫn đến tình trạng đùn đẩy trách nhiệm quyết định một số vấn đề về đấu thầu cho cấp trên, các Bộ và Thủ tướng Chính phủ.

Tình trạng vi phạm pháp luật về đấu thầu nhìn chung có chiều hướng giảm nhưng hành vi “Thông thầu” vẫn diễn biến phức tạp, tinh vi ở không ít dự án, gói thầu.

Cùng với đó, Luật Đấu thầu chưa quy định đầy đủ về quy trình kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm, đặc biệt là công tác kiểm tra kết quả thực hiện kết luận thanh tra, kiểm tra, giám sát và mới chỉ tập trung quy định về chế tài xử lý đối với các hành vi vi phạm của nhà thầu, nhà đầu tư mà chưa có quy định cụ thể về chế tài xử lý vi phạm đối với bên mời thầu, chủ đầu tư, người có thẩm quyền (là các bên quan trọng trong việc quyết định đến tính hiệu quả, minh bạch trong đấu thầu).

Luật cũng chưa có quy định về chế tài xử lý đối với trường hợp các cơ quan có thẩm quyền buông lỏng việc kiểm tra, giám sát, giải quyết kiến nghị trong đấu thầu dẫn đến hiệu quả của việc thực hiện công tác kiểm tra, giám sát, giải quyết kiến nghị về đấu thầu trong thời gian qua chưa đạt hiệu quả.

Đặc biệt hiện nay, Việt Nam đã ký kết tham gia một số Hiệp định thương mại tự do như CPTPP, EVFTA… Trong các Hiệp định này đều có Chương về Mua sắm Chính phủ, trong đó có một số điểm khác biệt so với Luật Đấu thầu (được xây dựng từ năm 2012, 2013 khi Việt Nam chưa ký kết CPTPP, EVFTA…). Do đó, cần thiết phải sửa đổi, bổ sung một số quy định tại Luật Đấu thầu cho phù hợp với các Hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam là thành viên nhằm bảo đảm thực thi đúng các cam kết quốc tế của Việt Nam.

Thúc đẩy sản xuất trong nước, mua sắm xanh

Mục tiêu xây dựng dự án Luật nhằm tiếp tục tạo dựng môi trường pháp lý đồng bộ, thống nhất có hiệu lực, hiệu quả về mua sắm công. Tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện Luật, nâng cao chất lượng, hiệu quả và bảo đảm cạnh tranh, công bằng, minh bạch của công tác đấu thầu, góp phần hạn chế tình trạng tiêu cực, tham nhũng, lãng phí; cắt giảm chi phí cho doanh nghiệp thông qua hoạt động đấy thầu.

Tại dự thảo, Bộ KH&ĐT đề xuất việc “Thúc đẩy sản xuất trong nước, mua sắm các sản phẩm đổi mới sáng tạo, mua sắm xanh nhằm mục tiêu phát triển bền vững, tạo công ăn việc làm cho nhóm lao động yếu thế”.

Cụ thể, để thúc đẩy sản xuất trong nước, mua sắm các sản phẩm đổi mới sáng tạo, đơn vị soạn thảo bổ sung quy định cụ thể về cách tính ưu tiên, ưu đãi đối với các loại hàng hóa này so với hàng hóa nhập khẩu hoặc hàng hóa có tỉ lệ nội địa hóa thấp. Nhà thầu chào các loại hàng hóa có tỉ lệ nội địa hóa lớn sẽ được ưu tiên; các hàng hóa có tỉ lệ nội địa hóa cao sẽ được ưu tiên sử dụng để thay thế cho hàng nhập khẩu.

Bổ sung quy định về quy trình, thủ tục, năng lực, kinh nghiệm đối với nhà thầu sản xuất, cung cấp các sản phẩm đổi mới sáng tạo, điều kiện mua sắm hàng hóa, dịch vụ là các sản phẩm đổi mới, sáng tạo. Bổ sung quy định ưu tiên sử dụng các sản phẩm đổi mới sáng tạo để thay thế hàng nhập khẩu.

Bổ sung nội dung mua sắm công xanh nhằm thực hiện mục tiêu phát triển bền vững, tăng trưởng xanh. Bổ sung quy định về lộ trình bắt buộc các chủ đầu tư khi thực hiện mua sắm phải xem xét và đặt yêu cầu về sản phẩm, dịch vụ cho nhà cung ứng dịch vụ, cụ thể là yêu cầu các sản phẩm phải thân thiện với môi trường, ít phát thải, tiêu hao ít năng lượng… hướng tới một nền kinh tế xanh.

Cũng tại dự thảo, Bộ KH&ĐT đề xuất chính sách “Nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác đấu thầu, bảo đảm cạnh tranh, công bằng, minh bạch trong hoạt động đấu thầu”.

Theo đó, mở rộng phạm vi điều chỉnh của Luật Đấu thầu theo hướng bổ sung hoạt động đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư đối với dự án đầu tư kinh doanh (dự án phải tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư theo quy định của pháp luật chuyên ngành, pháp luật xã hội hoá, dự án có từ 2 nhà đầu tư quan tâm thực hiện dự án…).

Sửa đổi, bổ sung các quy định về thời gian lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư theo hướng cắt giảm thời gian thực hiện một số khâu, đồng thời bảo đảm tương thích với các tính năng của Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia (như: Bỏ thủ tục thẩm định hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu, kế hoạch lựa chọn nhà thầu; điều chỉnh các mốc thời gian cho phù hợp đối với một số công việc do được thực hiện trực tiếp trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia); quy định thống nhất, cụ thể các mốc thời gian tối đa, tối thiểu cho từng chủ thể tham gia vào quá trình lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư nhằm tiết kiệm thời gian tổ chức lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư nhưng vẫn bảo đảm các mục tiêu cơ bản của công tác đấu thầu.

Bên cạnh đó, dự thảo cũng đề xuất một chính sách quan trọng nữa là: Nâng cao hiệu lực, hiệu quả của công tác quản lý Nhà nước về đấu thầu; phòng chống tiêu cực, tham nhũng, lãng phí trong hoạt động đấu thầu.

Giải pháp thực hiện chính sách này là bổ sung quy định về thanh tra, kiểm tra, giám sát, kiểm toán các hoạt động đấu thầu theo hướng cụ thể hơn, chặt chẽ hơn, đặc biệt cần bổ sung quy trình kiểm tra, giám sát cụ thể và các quy định về hậu thanh tra, kiểm tra, giám sát nhằm kịp thời phát hiện, ngăn chặn và đẩy lùi các hành vi vi phạm trong đấu thầu, góp phần thực hiện tốt công tác phòng chống tiêu cực, tham nhũng, lãng phí. Bổ sung chế tài xử lý vi phạm đối với người có thẩm quyền, chủ đầu tư, bên mời thầu./.